Son vakitlerde kimi kullanıcıların yapay zekayı “dijital terapist” olarak görmeye başladığını hatırlatan Uzm. Klinik Psikolog Merve Öz, insan-yapay zeka ilgilerinin ruhsal tesirleri ve potansiyel riskleri hakkında uyardı. “Yapay zeka yargılamıyor, daima ulaşılabilir, ‘sizi anlıyormuş’ üzere davranıyor” diyen Öz, yapay zeka ile sohbetin terapi seanslarının yerini tutamayacağının altını çizerek nedenlerini anlattı.
“Yapay zeka sizi rahatlatabilir fakat sizi dönüştüremez. Hasebiyle iyileştirmez” diyen Yeditepe Üniversitesi Hastaneleri, Uzm. Klinik Psikolog Merve Öz, ruhsal dayanak arayışında olan bireylerin yapay zeka tabanlı tahliller yerine kesinlikle alanında uzman terapistlere başvurması gerektiğini vurguladı.
YAPAY ZEKANIN TERAPİ SEANSLARININ YERİNİ TUTMADIĞINI GÖSTEREN NEDENLER
• Empati Kuramaz
Yapay zeka ile kurulan irtibatın bir terapi alakası olmadığının altını çizen Öz, “Yapay zekanın programlanmış cümleleri var; empati yetisi, bir kalbi, içgörüsü yok. Yani yapay zeka empatiyi yalnızca simüle edebilir, sahiden hissedemez” dedi. Yapay zekanın yalnızca yazılı yahut sesli komutlara reaksiyon verdiğini ve duygusal karmaşıklığı kavrayamadığını anlatan Öz, şöyle devam etti: “Bu mevzunun uzmanları, duygusal zekâları yüksek bireylerdir ve müşahede yetenekleri çok gelişmiştir. Ses tonu ve vücut lisanı üzere ince sinyallerden kişinin hissettikleri hakkında çıkarımlarda bulunabilirler. Ferdî yarar bu noktadan sonra oluşur.”
• Gerçekle Yüzleştirmez
Psikoterapinin temel amaçlarından birinin kişinin kendiyle yüzleşmesini sağlamak ve olaylar karşısında yeni bir bakış açısı kazandırmak olduğunu anlatan Öz, yapay zeka sohbetlerinde ise kişinin baktığı tarafa nazaran karşılıklar geliştirildiğini hasebiyle yalnızca kişinin duymak istediklerini söylediğini aktardı. Psikoterapide yüzleştirme varken, yapay zekanın hedefinin kişiyi haklı hissettirmek olduğunu vurguladı.
• Bilgi Güvenliği Sağlanamaz
Terapilerin kapalılık temeline nazaran yapıldığını ve bu mevzuda etik kurallara bağlılığın son derece değerli olduğunu hatırlatan Öz, yapay zeka kullanımında bu türlü bir kapalılığın kelam konusu olmadığını belirtti ve şunları söyledi:
“Yapay zeka sistemleri büyük ölçüde datayı işlediği için yanlış ellere bu bilgilerin sızması yahut berbata kullanılması riski vardır. Bilhassa ruh sıhhatiyle ilgili hassas dataların işlenmesi, saklanması ve paylaşımı çok büyük etik riskler taşımaktadır.”
• Ferdî Bağ Kurma Eksikliği Var
Terapilerin yalnızca teklif değil, derinlemesine tahlil ve karşılıklı ilgi ile ilerlediğini ve iki insan ortasındaki itimat bağlantısı üzerine kurulduğuna işaret eden Öz, “Yapay zeka, beşerle kurulan derin ve manalı terapötik alakayı kopyalayamaz. Halbuki terapistler etkin dinleme yaparak, hisleri yansıtarak, yanlış anlamaları düzelterek, kişinin içsel dünyasına derinlemesine nüfuz eder. Terapistle kurulan bağ, inanç inşa etmek için kritik ehemmiyete sahiptir” dedi.
• Karmaşık Ruhsal Durumlar ve Kriz Anlarında Etik Kararlar Alamaz
Kişilik bozuklukları, majör depresyon üzere ağır ruhsal rahatsızlıklarda yapay zekanın vereceği birkaç tavsiyenin kâfi olamayacağını belirten Öz, “Ayrıca intihar niyetleri, şiddet, travma üzere durumlarda yapay zeka yetersiz kalır. Terapistler bu üzere durumlarda gerekirse takviye kaynaklarına yönlendirir, kriz müdahalesi yapar. Yapay zeka bu çeşit kararları etik olarak alamaz ve almamalıdır” diye konuştu.
• Yasal Sorumluluğu Yoktur
En değerli noktalardan birinin de yapay zekanın yasal sorumluluğunun bulunmaması olduğunu belirten Öz, “Terapistler meslek etiğine, kontrolüne ve yasal sorumluluğa tabidir. Yapay zeka kusur yapsa bile etik sorumluluk taşımaz. Terapi için inançlı ve etik bir ortam gerekir. Yapay zeka ile bu sağlanamaz” tabirlerini kullandı.
“Yapay Zeka ile Dertleşmek Kimi Tehlikeler de Doğurabiliyor”
Yapay zekadan bazen yanlış, eksik ya da bağlamdan kopuk bilgiler edinilebildiğini, bunun da bilhassa ruh sıhhati üzere hassas bahislerde olumsuz sonuçlara neden olabileceğini hatırlatan Merve Öz, yapay zeka ile dertleşmenin mümkün tehlikeleri konusunda şu ikazlarda bulundu:
“Yapay zeka ile daima sohbet etmenin sonucu olarak insanlarda ‘Yapay zeka beni anlıyor, insanlara gereksinimim yok’ kanısı gelişebilir. Halbuki duygusal güzelleşme çoklukla beşerler ortası münasebetler üzerinden gerçekleşir. Yapay zekaya fazla bağlanmak, yalnızlığı derinleştirebilir. Ayrıyeten kişi konuşunca rahatladığını sanabilir lakin sorun içeride büyümeye devam edebilir. Yani yalancı bir rahatlama ortaya çıkabilir. Yapay zeka rahatsız edici yahut zorlayıcı mevzuların üzerine gitmez zira yapay zeka düzgün hissettirmeye odaklıdır. Bu da derinleşmeyi engelleyebilir hatta kaçınmayı besleyebilir. Daima yapay zekaya fikir danışmak vakitle beyin için bir tembelleşme alanı yaratabilir, kişinin özgün düşünme hünerlerini köreltebilir. Bu bir alışkanlığa dönüştüğünde ise kişi öz farkındalık, duygusal dayanıklılık ve içsel dünyası ile ilişki kurmak yerine daima dışardan cevap aramaya başlar. Bu da bağımlılığa yol açabilir.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
