Beğenilme ve onay alma isteği insan tabiatının temel özelliklerinden biri. Toplumsal canlılar olarak varlığımızı sürdürebilmemiz için diğerleriyle alaka kurmaya ve kabul görmeye muhtaçlık duyarız. Lakin günümüzde toplumsal medya, bu doğal eğilimi farklı bir boyuta taşıyarak bireylerin psikolojisi ve toplumsal münasebetleri üzerinde yeni tesirler yaratıyor. Bilhassa “like” kültürü, beğeninin karşılığını anında ve geniş kitlelerden alabilme imkânı sunduğundan, bireylerde kısa vadede dopamin salınımını tetikliyor; lakin uzun vadede bağımlılık, kıskançlık ve tüketim baskısı üzere olumsuz sonuçlara yol açıyor. Acıbadem Üniversitesi Sosyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Alper Bilgili, sosyal medyanın bireyler ve toplum üzerindeki tesirlerini kıymetlendirerek, “Beğenilme ve onay alma isteği tabiatımızda var, lakin toplumsal medya bunu diğer bir boyuta taşıyarak insan psikolojisi için ziyanlı bir hale getiriyor” diyor.
Günümüzde adeta bir “beğeni bağımlılığı” yaşandığını lisana getiren Doç. Dr. Alper Bilgili, sosyal medyanın sıradan insan münasebetlerinde olmayan bir imkân sunduğuna dikkat çekiyor: “Beğeninin karşılığını çabucak ‘like’larla alıyoruz. Üstelik çok daha büyük bir kitleye, hatta tanımadığımız insanlara bile kendimizi beğendirebiliyoruz. Bu kısa vadede dopamin olarak bize dönse de, uzun vadede psikolojimiz ve toplumsal bağlarımız üzerinde olumsuz tesirler yaratıyor.”
Doç. Dr. Alper Bilgili’ye göre bu olumsuz tesirlerden en dikkat çekeni ise “kıyaslama”. Kullanıcıların, oburlarının abartılı hatta aldatıcı paylaşımlarını gerçek sandıklarına dikkat çeken Doç. Dr. Alper Bilgili, “Örneğin Utah Valley Üniversitesi’nin bir araştırmasına nazaran Facebook kullanıcılarının önemli bir kısmı öbür insanların kendilerinden daha keyifli bir hayat yaşadığına inanıyor. Missouri Üniversitesi’nde yapılan öteki bir araştırmaya göreyse toplumsal medya kıskançlık hissini artırıyor. Zati düşünüldüğünde iki sonucun birbirinden bağımsız olmadığı görülür” halinde konuşuyor.
Sosyal Medya Bağımlılık Yaratıyor
Sosyal medyanın bağımlılık yarattığına dair geniş bir literatür bulunduğunu hatırlatan Doç. Dr. Alper Bilgili, “Gallup araştırmasına nazaran kullanıcıların %41’i saatte birkaç kere, %11’i birkaç dakikada bir bildirimlerini denetim ediyor. Bu bağımlılık tesadüf değil; toplumsal medya insan psikolojisinin zaaflarına nazaran şuurlu olarak tasarlanıyor” diyor.
Doç. Dr. Alper Bilgili’ye göre toplumsal medya, tüketim alışkanlıklarını yönlendiriyor. Orada gördüğümüz paylaşımların, tüketim kültürünü daima olumlayan bir tesir yarattığını vurgulayan Doç. Dr. Alper Bilgili, “İhtiyacımız olmasa da oradakiler üzere tüketmek istiyoruz. Toplumsal medya yalnızca tüketimi özendirmiyor, kolaylaştırıyor da. Geçen sene ‘Kara Cuma’ diye bilinen devirde TikTok, ‘TikTok Shop’ isimli kendi uygulaması üzerinden günde 100 milyon dolarlık satış yapmayı başardı. Bunun yanında sponsorlu içerikler ve influencer’ların paylaşımları makul eserlerin karşımıza çıkmasına neden oluyor. Reklam verenlerin ilgi alanlarımıza erişmesi, uygulama üzerinden bizi tanıyor olması bu toplumsal medya uygulamalarını ana akım medyadan çok daha tesirli kılıyor. Zira firmalar alıcı kitlesini belirleyip bu tıp reklamları gerçek muhataplarına ulaştırabiliyor” diyor.
Minimalizm de Gösterişe Dönüştü
Sosyal medyada minimalist hayat usulüne yönelik akımlar da tanınan. Lakin Doç. Dr. Alper Bilgili, bu akımların samimiyetini sorguluyor: “Minimalizm, tüketim kültürüne karşı bir duruş üzere görünüyor. Lakin toplumsal medyada minimalist yaşamakla övünmek, yeni bir statü aracı haline geldi. Kimileri sahip olduklarını azaltmak yerine, minimalist ömür görüntülerinde gördüklerini edinmeye başladı. Maksat tekrar beğeni almak oldu.”
Sosyal medya platformlarının da kendi dinamikleri olduğuna işaret eden Doç. Dr. Alper Bilgili, “Bu platformlarda çok tüketimle yahut gösterişçi tüketimle ilgili bir farkındalık uyandırmak teoride mümkün. Fakat platformların beğeni üzerine kurulu olması, bu platformlardaki algoritmaların temelde kâr gayesi gütmeleri, bu güzel niyetli aksiyonların çarçabuk emelinden sapmasına neden olabilir. Doğal ayrıntıya inildiğinde toplumsal medya platformlarının kullandıkları farklı algoritmalar nedeniyle tüketimle ilgili farkındalık oluşturma potansiyelleri ortasında da ayrıma gitmek gerektiği söylenebilir. Örneğin Reddit ile Instagram’ı bu manada birebir kefeye koymamak gerekir” formunda konuşuyor.
Doğru Kullanılırsa Yararları da Var
Sosyal medyanın olumsuz yanlarının yanında birtakım yararları da olduğuna dikkat çeken Doç. Dr. Alper Bilgili, “Doğru kullanılırsa düzgün bir network ve bilgi kaynağı olarak fonksiyon görebiliyor. Bilhassa konvansiyonel medyayla kıyaslandığında sesini duyurmak için tesirli bir mecra. Memnuniyetsizlik halinde tesirli bir ceza aracı olarak da kullanılabiliyor. Fakat tüm bunlar hakikat kullanılma koşuluna bağlı” diyor.
Peki olumsuz tesirlerden korunmak için ne yapılabilir? Doç. Dr. Alper Bilgili şu tekliflerde bulunuyor: “Öncelikle toplumsal medyayı neden kullandığımızı sorgulamalıyız. Kullanım hudutlarını etkinleştirmek, kimi günleri ‘Dijital Şabat’ ilan etmek yararlı olabilir. Kendimize toplumsal medyanın gerçeği temsil etmediğini hatırlatmamız gerekiyor. Bu platformların bizi esir etme stratejileri, kumarhane taktiklerinden davranışsal psikolojiye kadar pek çok araçtan faydalanıyor. Bunlara ilaveten toplumsal medyada ne paylaşacağımızı yahut kime ne yanıt vereceğimizi düşünürken hayatla olan temasımızı yitirdiğimizi hatırlamak gerekir. Aksi takdirde paylaşmaya odaklanırken, hayatın kendisini kaçırıyoruz. Özetle toplumsal medyanın olumsuz tesirlerinden kaçınmak yalnızca önemli bir irade değil, birebir vakitte vaktimizi, gücümüzü ve dikkatimizi paraya çevirmek için tasarlanmış platformlara karşı şuurlu bir farkındalık gerektiriyor.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
