Günümüzde çoğumuzun yakındığı ‘unutkanlık’ bilhassa ileri yaşın doğal bir sonucu olarak düşünülse de aslında demansın, bir diğer deyişle bunamanın birinci sinyallerinden biri olabiliyor! Yaşam mühletinin uzamasıyla birlikte demans dünya çapında giderek artan süratle yaygınlaşıyor. Dünyada her yıl yaklaşık 10 milyon şahsa demans tanısı konulduğu ve 2021 yılında bu sayının 57 milyona yükseldiği belirtiliyor. Acıbadem Bakırköy Hastanesi Nöroloji Uzmanı Dr. Ayla Sifoğlu, demans sorununda erken teşhis ve tedavinin büyük bir ehemmiyet taşıdığını belirterek, “Demansın kesin bir tedavisi olmasa da hem hastalara hem de bakımını üstlenen bireylere takviye olmak için çok şey yapılabilmektedir. Toplumsal hayata katılmak, fizikî ve zihinsel olarak olarak etkin olmak demans hastalarının ömür kalitelerini yükseltirken, birtakım ilaçlar da hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya ve semptomların yönetilmesine yardımcı olabilmektedir. Bu nedenle, demansın birinci belirtilerinden olan unutkanlık günlük hayatın yoğunluğu yahut ileri yaşın bir sonucu olarak düşünülmemeli, kesinlikle bir tabibe başvurulmalıdır” diyor. Nöroloji Uzmanı Dr. Ayla Sifoğlu demans riskini azaltan 10 teklifini sıraladı, kıymetli ikazlarda bulundu.
Günlük hayatı etkileyecek şiddete ulaşıyor!
Demans, günlük ömrü etkileyecek kadar şiddetli hafıza, lisan, meseleleri çözme ve öbür düşünme maharetlerinin kaybını söz eden genel bir terim. Vakitle hudut hücrelerini tahrip eden ve beyne ziyan veren bir dizi hastalığın neden olabileceği bir sendrom. Çoklukla bilişsel fonksiyonlarda, yani kanıyı sürece yeteneğinde biyolojik yaşlanmanın olağan sonuçlarından beklenenin ötesinde bir bozulmaya yol açıyor. Şuur etkilenmese de bilişsel fonksiyonlardaki bozulmaya çoklukla ruh hali, duygusal denetim, davranış yahut motivasyon değişiklikleri eşlik ediyor ve bazen de öncesinde görülüyor.
İlk akla gelen Alzheimer olsa da…
Demans denildiğinde birinci akla gelen Alzheimer olsa da aslında pek çok demans çeşidi mevcut. Nöroloji Uzmanı Dr. Ayla Sifoğlu, beyni etkileyen çeşitli hastalıklardan ve yaralanmalardan kaynaklanabilen demansın ek sık görülen tiplerini şöyle özetliyor:
- Alzheimer: Demansın yüzde 60-70 üzere yüksek bir oranı Alzheimer kaynaklı oluyor.
- Vasküler demans: Beyinde mikroskobik kanama ve kan damarı tıkanıklığı sonucu gelişiyor ve demansın en yaygın 2’inci sebebini oluşturuyor.
- Lewy cisimcikli demans: Hudut hücreleri içinde olağandışı protein birikmesi nedeniyle ortaya çıkıyor.
- Frontotemporal demans: Beyin ön lobunun dejenerasyonu sebebiyle görülüyor.
Obeziteden hipertansiyona…
İleri yaş demansın en değerli risk faktörü olarak karşımıza çıkıyor. İlerleyen yaşın yanı sıra genlerdeki mutasyonun da demans için 2’inci en büyük risk faktörünü oluşturduğuna işaret eden Nöroloji Uzmanı Dr. Ayla Sifoğlu, “Örneğin, Alzheimer hastalığı olan her 3 hastadan neredeyse 2’sinde en az bir ApoE4 gen kopyası bulunmaktadır” diyor. Bunların yanı sıra kan basıncı yüksekliği (hipertansiyon), kan şekeri yüksekliği (diyabet), çok kilo yahut obezite, sigara kullanımı, çok fazla alkol tüketimi, fizikî olarak hareketsiz bir hayat sürmek, toplumsal olarak izole olmak, zihnen etkin olmamak ve depresyon da sık izlenen risk faktörleri ortasında yer alıyor. Ayrıyeten beslenme yetersizlikleri ve hava kirliliği de riski artırıyor.
İşitme kaybı demans riskini artırıyor
İşitme kaybı bile demans için kıymetli bir risk faktörünü oluşturuyor. Nöroloji Uzmanı Dr. Ayla Sifoğlu, 40-50 yaş kümesinde gelişen işitme kaybının demans riskini ortalama yüzde 90 oranında artırabildiği ihtarında bulunarak, “İşitme meseleleri olan bireylerin toplumsal ortamlardan uzaklaşma ve vakitle daha fazla izole olma, depresyona girme mümkünlüğü daha yüksektir. Toplumsal izolasyon ve depresyon da demans için risk faktörleridir. İşitme kaybı ayrıyeten sesleri ve konuşmayı anlamamıza yardımcı olan beyin bölgelerinin seslerin ne olduğunu anlamak için daha fazla çalışmaları gerektiği manasına gelebilir. Bu ek gayret, hafızamızı ve düşünme yeteneklerimizi etkileyen beyinde değişikliklere yol açabilmektedir” diyor. İşitme kaybının seviyesinin ve ne kadar sürdüğünün demans riskini etkilediğini belirten Dr. Ayla Sifoğlu, “Ancak bu, işitme kaybı olan bir hastada kesinlikle demans gelişeceği değil, yalnızca risklerinin daha yüksek olduğu manasına gelir. Demans riskine karşı işitme sıhhatini korumak için yüksek sesli ortamlardan kaçınılmalı, işitme testi yaptırmalı ve gereksinim halinde işitme aygıtı kullanılmalıdır” bilgisini veriyor.
Genç yaşta başlayan demansa dikkat!
Demans için bilinen en güçlü risk faktörü ileri yaş olsa da biyolojik yaşlanmanın kaçınılmaz bir sonucu olmuyor. Ayrıyeten demansın birinci belirtileri her 100 hastadan 9’unda 30 – 65 yaşları ortasında ortaya çıkıyor. Yani, her 10 hastadan yaklaşık 1’inde erken yaşta görülüyor ve bu tablo “genç başlangıçlı demans” olarak isimlendiriliyor. Bu demans çeşidi çoklukla gerilim, anksiyete, depresyon yahut menopoz üzere sıkıntılara bağlandığı için tanısı gecikebiliyor. Demanslı genç hastalarda ileri yaştaki hastalara göre birinci belirtilerden biri olarak hafıza kaybı daha ender görülüyor. Bu hastalarda birinci sinyaller çoklukla lisan, görme yahut davranış problemleri oluyor. Ayrıyeten hareket, istikrar ve uyum sorunları de gelişebiliyor. Nöroloji Uzmanı Dr. Ayla Sifoğlu, “Bir kişinin neden başkasından daha erken yaşta demans geliştirdiğini söylemek çoklukla zordur. Lakin, genetik yatkınlığın değerli bir rol oynayabildiğini biliyoruz. O denli ki genç yaşta demans hastası olan yaklaşık her on bireyden 1’inde demansa neden olan gen tespit edilmektedir” diyor. Dr. Ayla Sifoğlu, demansın erken yaşta felç geçirmek, travmatik beyin hasarı, birtakım enfeksiyonlar ve çok alkol kullanımı üzere genetik olmayan nedenlerle de genç insanlarda gelişebileceğini söylüyor.
Bu belirtilerde vakit kaybetmeyin!
Demansın, bilhassa erken evrede en yaygın görülen belirtilerinden biri, yakın vakitte öğrenilen bilgilerin ve yaşanan olayların unutulması oluyor. Eşyaları kaybetme yahut yanlış yere koyma, yürürken yahut otomobil kullanırken kaybolma, tanıdık yerlerde bile baş karışıklığı yaşama, vakti karıştırma, konuşmaları takip etme yahut söz bulmada zorluk, sorun çözme yahut karar vermede zahmet, tıpkı soruları tekrar tekrar sorma, öbür belirtileri ortasında yer alıyor. Hafıza kaybı nedeniyle telaşlı, üzgün yahut öfkeli hissetme, kişilik değişiklikleri, uygunsuz davranışlarda bulunma, işten yahut toplumsal aktivitelerden çekilme üzere yaygın ruh hali ve davranış değişiklikleri de izleniyor. Demans ilerledikçe hastalar aile üyelerini yahut arkadaşlarını tanımayabiliyor, şahsî bakım konusunda yardıma muhtaçlık duyuyor.
Kesin tedavisi olmasa da ilerlemesi yavaşlatılıyor!
Kesin bir tedavisi olmasa da birtakım ilaçlar demansın ilerlemesini yavaşlatmaya ve semptomlarının yönetilmesine dayanak oluyor. Ayrıyeten kan basıncını ve kolesterolü denetim altına alan ilaçlar da vasküler demansa bağlı beyinde ek hasar oluşmasını önleyebiliyor. Fizikî ve zihinsel olarak etkin kalmak, toplumsal hayata katılmak da demans hastalarının hayat kalitelerini yükseltiyor. Nöroloji Uzmanı Dr. Ayla Sifoğlu, “Hekimler her hasta için uygun tedaviyi düzenlemekte ve hastayı hayat uzunluğu takip etmektedir. Tedavide gereksinim halinde değişiklikler yapmakta ve hastalık mühletince ortaya çıkabilecek sıkıntılar için gerekli dayanağı sağlamaktadırlar” bilgisini veriyor.
Demansı önlemek için 10 tesirli öneri!
Nöroloji Uzmanı Dr. Ayla Sifoğlu, demansı önlemek için dikkat etmeniz gereken 10 değerli kuralı şöyle özetliyor:
- Fiziksel olarak etkin olun. Yürüyün, koşun, dans edin, bisiklete binin, bahçede çalışın, konut işleriyle uğraşın.
- Zihninizi faal tutun. Yeni hobiler edinin, yeni bir lisan öğrenin, söz yahut sayı oyunları oynayın.
- Sosyal olarak faal kalın. Aileniz, arkadaşlarınız ve etrafınızla sık sık görüşün, sohbet edin.
- Beynin kan sirkülasyonunun hasar görmemesi için diyabet ve obeziteye karşı tedbir alın. Bu hastalıklarınız varsa denetim altında olmasını sağlayın.
- Kalbinizi koruyun ve tansiyonunuzu denetim altında tutun.
- İşitme duyunuzu koruyun. Yüksek sese maruz kalmayın, işitme sorunu yaşıyorsanız, gerekirse işitme aygıtı kullanın.
- Alkol tüketimini sınırlayın, asla sigarı içmeyin ve içilen ortamlarda bulunmayın.
- Depresyon sorunu yaşıyorsanız kesinlikle takviye alın.
- Kaliteli ve nizamlı uyumaya ihtimam gösterin. Uyku apnesi yahut diğer uyku problemleri yaşıyorsanız, tedavi olun.
- Beyin sarsıntısına ve travmatik beyin hasarına karşı beyninizi riske atabilecek aktivitelerden uzak durum.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
