Besin zehirlenmesi her yıl milyonlarca insanı etkileyen yaygın bir sıhhat sorunu. Dünya Sıhhat Örgütü’nün bilgilerine nazaran; dünya genelinde her yıl yaklaşık 600 milyon kişi besin zehirlenmesi sorunu yaşıyor ve bu şahıslardan 420 bini hayatını kaybediyor. Ülkemizde de Sıhhat Bakanlığı’nın kayıtları, her yıl binlerce besin zehirlenmesi tablosuyla karşılaşıldığını gösteriyor. Bilhassa yaz aylarında artış gösteren besin zehirlenmesi, çoklukla bakteri, virüs ile parazit üzere mikroorganizmaların yahut bunların ürettikleri toksinlerin besinler aracılığıyla bedene girmeleriyle oluşuyor. Besinin uygun formda saklanmaması ve hazırlanmaması, gereğince pişirilmemesi yahut çapraz bulaşma üzere durumlar besin zehirlenmesine yer hazırlıyor. Acıbadem Ataşehir Tıp Merkezi İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Ferhat Çetin, sağlık durumu uygun olan bireylerde çoğunlukla bulantı ve kusma üzere hafif belirtilerle seyretse de karşılaşılan doz ve zehirlenmeye neden olan etkenin özelliğine nazaran klinik tablonun ağırlaşabileceği ikazında bulunarak, “Özellikle çocuklar, yaşlılar, gebeler ile bağışıklık sistemi zayıf olan şahıslarda zehirlenme hayati risk taşıyabilir. Vaktinde müdahale edilmemiş ileri tablolarda bedende çok su kaybı, böbrek yetmezliği, hatta mevt üzere önemli komplikasyonlara bile neden olabilir” diyor.
Sıcak havada mikroplar süratle çoğalıyor
Besin zehirlenmesi yaz aylarında daha sık görülüyor. Bunun en önemli nedeni, sıcak ve nemli havanın mikropların daha süratli çoğalmaları için uygun bir ortam sağlaması. Piknik ve barbekü üzere dış yer aktivitelerinde hijyen kurallarının düşük olması, suya erişim kısıtlılığı, besinlerin etraf ortamla teması ve sıcak hava maruziyeti nedeniyle besin zehirlenmesi riski artabiliyor. Bunun yanı sıra besinlerin uzun müddet oda sıcaklığında kalmaları ve soğuk zincirin bozulması, hadiselerin artmasında tesirli rol oynuyor. Az pişmiş yahut çiğ et, tavuk ve yumurta, pastörize edilmemiş süt ve süt eserleri, tazeliğini yitirmiş deniz eserleri, hazırlanmaları esnasında âlâ yıkanmamış salatalar ile soğuk sandviçler, uzun mühlet beklemiş olan pişmiş pirinç eserleri, saklama şartları yetersiz olan kremalı ve mayonezli pastane eserleri, besin zehirlenmesine yol açan etkenler ortasında ön sıralarda yer alıyor.
Karın ağrısı, bulantı ve kusmayla başlıyor
Besin zehirlenmesinin belirtileri, zehirlenmeye neden olan mikroorganizmaya ve kişinin bağışıklık sistemine bağlı olarak değişiklik gösteriyor. Birinci belirtiler ekseriyetle karın ağrısı, bulantı ve kusma formunda oluyor. İlerleyen basamaklarda bazen kanlı yahut mukuslu olabilen ishal, ateş, baş ağrısı, kas ağrıları ve genel halsizlik görülebiliyor. Tüketilen besindeki mikroorganizmanın cinsine ve ölçüsüne bağlı olarak belirtilerin ortaya çıkma müddeti birkaç saat ile birkaç gün (genellikle 6-48 saat) ortasında değişebiliyor. Birtakım az durumlarda bu mühlet daha da uzayabiliyor. İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Ferhat Çetin, besin zehirlenmesinde erken teşhisin büyük bir değer taşıdığına işaret ederek, “Zamanında müdahale, dehidrasyon, yani bedende çok su kaybı ve öteki önemli komplikasyonların önlenmesine yardımcı olur, düzgünleşme sürecini hızlandırır ve bulaşıcılık ihtimali olan durumlarda, hastalığın diğerlerine yayılma riskini azaltır” bilgisin veriyor.
BESİN ZEHİRLENMESİNE KARŞI 18 KIYMETLİ ÖNERİ!
Acıbadem Ataşehir Tıp Merkezi İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Ferhat Çetin, aslında gerçek besin hijyeni ve uygulamalarıyla besin zehirlenmesinin büyük ölçüde önlenebildiğine dikkat çekiyor. Dr. Ferhat Çetin, besin zehirlenmesine karşı almamız gereken tedbirleri şöyle sıralıyor:
BESİNLERİ SATIN ALIRKEN
Ambalajı hasar görmüş eserleri almayın
Hasarlı ambalajlar, mikroorganizmaların besine bulaşmalarına ve çoğalmalarına imkan tanıyor. Bu nedenle, ambalajı yırtılmış, ezilmiş, şişkin yahut delinmiş eserleri almaktan kaçının. Konserve kutularının şişkin olmamasına dikkat edin.
Soğuk zincir eserlerini taşırken, dikkat!
Sıcaklık artışı, bakterilerin süratle çoğalmalarına neden oluyor. Soğuk zincirin kırılması, besinlerin bozulma sürecini hızlandırıyor. Dolayısıyla, buzdolabında yahut dondurucuda tutulması gereken eserleri alışverişin sonunda alın ve konuta varır varmaz buzdolabına yahut dondurucuya yerleştirin. Soğuk zincir eserlerini marketten meskene taşırken buz aküsü ya da termal çanta kullanmanızda yarar var.
Son kullanma tarihlerini denetim edin
Son kullanma tarihleri besinin inançlı ve kaliteli olduğu süreyi belirtiyor. Tarihi geçmiş eserler berbat görünmeyip yahut kokmayıp tekrar de salmonella üzere ziyanlı bakteri içerebiliyorlar. Eserlerin son kullanma yahut tavsiye edilen tüketim tarihlerini denetim edin ve tarihi geçmiş eserleri almayın.
Taze, canlı renkli ve ezilmemiş olanlarını seçin
Görünüm, besinin tazeliği ve potansiyel bozulma durumu hakkında ipuçları veriyor. Münasebetiyle, zerzevat ile meyveleri taze, canlı renkli ve ezilmemiş olanlardan seçin. Et ile balık eserlerinin parlak ve doğal renginde olduklarından emin olun. Bozulmuş gıdayı koku, görünüm, doku ve tadında değişimlerle fark edebilirsiniz.
BESİNLERİ SAKLARKEN
Doğru soğuklukta saklayın
Bakteriler 5°C ile 60°C ortasındaki tehlikeli sıcaklık bölgesinde süratle çoğalıyorlar. Yanlışsız soğutma, bu çoğalmayı yavaşlatıyor yahut durduruyor. Pişmiş yiyecekleri 2 saat içinde buzdolabına kaldırın. Buzdolabı sıcaklığı 0-4°C, dondurucu sıcaklığı ise -18°C yahut daha düşük olmalı.
Çapraz bulaşmayı önleyin
Çiğ besinlerden sızan sıvılar, pişirilmeden tüketilecek olan başka besinlere bakteri bulaştırabiliyor. Bu nedenle, çiğ kırmızı et, tavuk ve balığı, buzdolabında başka besinlerden başka, alt raflarda ve kapalı kaplarda saklayın. Zerzevat ile meyveleri yıkamadan buzdolabına yerleştirmeyin.
Hava almayacak kaplarda saklayın
Hava teması, besinlerin kurumalarına ve mikroorganizmaların üremelerine yer hazırlıyor. Hasebiyle, açıkta kalan yahut artan yiyecekleri hava almayacak kaplarda yahut streç sinemayla sararak saklayın.
BESİNLERİ HAZIRLARKEN
Ellerinizi kesinlikle yıkayın
Eller, mikropların besinlere bulaşmalarında değerli bir taşıyıcıdır. Yemeklerin hazırlığına başlamadan evvel ve çiğ besinlere dokunduktan sonra ellerinizi en az 20 saniye sabun ve ılık suyla yıkayın.
Etler için başka bir kesme tahtası ve bıçak kullanın
Çiğ besinlerdeki bakteriler, tıpkı yüzey ve aletler aracılığıyla pişmiş yahut çiğ tüketilecek öbür besinlere bulaşabiliyor ve buna çapraz bulaşma deniliyor. Çiğ et, tavuk ve balık için başka bir kesme tahtası ile bıçak kullanın. Kesme tahtası ve bıçakları kullandıktan sonra sıcak sabunlu suyla yeterlice yıkayın yahut dezenfekte edin.
Yüzeyleri nizamlı olarak temizleyin
Gıda hazırlığı yapacağınız tezgah ile lavabo üzere tüm yüzeyleri tertipli olarak temizleyin ve dezenfekte edin. Yüzeylerde kalan besin kalıntıları ve mikroplar, yeni hazırlanan besinlere bulaşabiliyor.
Sebze ve meyveleri bol su altında güzelce yıkayın
Yüzeylerindeki toprak, böcek ilacı kalıntıları ve mikroorganizmaların çok uygun temizlenmeleri için tüm zerzevat ve meyveleri (kabuklarını soyacak olsanız bile) bol su altında düzgünce yıkayın.
BESİNLERİ PİŞİRİRKEN
Et, tavuk, balık ve yumurtayı yeterlice pişirin
Yüksek ısı, besinlerdeki ziyanlı bakterileri öldürürken, yetersiz pişirme ise bakterilerin hayatta kalmalarına neden olabiliyor. Et, tavuk, balık ve yumurtayı iç sıcaklıkları inançlı düzeye ulaşana kadar güzelce pişirin. Et termometresi kullanarak iç sıcaklıkları denetim edin (örneğin, tavuk için en az 74°C).
Donmuş besinleri oda sıcaklığında çözdürmeyin
Donmuş besinleri oda sıcaklığında çözdürmekten kaçının. Çünkü, oda sıcaklığında çözdürülen besinlerin yüzeyi süratlice tehlikeli sıcaklık bölgesine ulaşıyor ve bakteriler çoğalmaya başlıyor. Donmuş besinleri buzdolabında, soğuk su altında yahut mikrodalgada çözdürün
Pişmiş besinleri bir seferden fazla ısıtmayın
Artan yemekleri tekrar ısıtırken tamamının buhar çıkana kadar güzelce ısındığından emin olun ve mümkünse bir seferden fazla ısıtmaktan kaçının. Yetersiz ısıtmanın yanı sıra birebir gıdayı bir defadan fazla ısıtmak bakterilerin hayatta kalmalarına ve çoğalmalarına neden olabiliyor, yani yemek adeta bir zehre dönüşüyor.
DIŞARIDA BESİN TÜKETİRKEN
Güvenilir yerleri tercih edin
Hijyen kurallarına uyulmaması besin zehirlenmesi riskini artırıyor. Bu nedenle, paklık standartlarına dikkat eden işletmeleri tercih edin. Açıkta satılan ve kaynağı meçhul besinlerden kaçının.
Tamamen pişmiş ve sıcak olsun
Yetersiz pişirme ve sıcak servis yapılmaması, bakterilerin hayatta kalmalarına ve çoğalmalarına imkan tanıyor. Bilhassa et ve tavuk üzere riskli besinlerin büsbütün pişmiş ve sıcak olarak servis edildiğinden emin olun.
Çiğ yahut az pişmiş besinlerden kaçının
Dışarıda çiğ et, az pişmiş deniz eserleri yahut pastörize edilmemiş süt eserleri tüketirken çok dikkatli olun yahut mümkünse kaçının. Bu tıp besinler, çiğ hallerinde yüksek bakteri yükü taşıyabiliyor.
Açık büfelerdeki besinlere dikkat!
Açık büfelerde besinlerin sıcak tutulup tutulmadığını (60°C üzeri) yahut soğuk servis ediliyorsa (5°C altı) uygun soğuklukta olup olmadıklarını denetim edin. Besinlerin uzun mühlet dışarıda kalmış olmamalarına dikkat edin. Uzun mühlet “tehlikeli sıcaklık bölgesinde” kalan besinlerde bakteri üremesi hızlanıyor.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
