Diyabetin ömür uzunluğu süren kronik bir hastalık olduğunu belirten İstanbul Atlas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Kısım Lideri Prof. Dr. M. Emel Alphan, diyabet tedavisinde hedefin kan şekeri seviyelerini denetim altına almak, diyabetle ilgili belirtileri ortadan kaldırmak yahut hafifletmek, diyabete bağlı oluşabilecek hastalıkları/komplikasyonları önlemek yahut geciktirmek olduğunu söyledi. Diyabetin denetim altında tutulmasında en kıymetli vazifenin diyabetlilere ilişkin olduğunu belirten Prof. Dr. M. Emel Alphan, “Çünkü diyabet, hayat uzunluğu diyabetlilerle birlikte olacak bir arkadaş üzeredir. Diyabetlilerin arkadaşları olan bu hastalık ile uygun geçinebilmeleri için yanlış olan beslenme alışkanlıklarını değiştirip, yerine, sağlıklı beslenme alışkanlıklarını benimsemeleri, günlük öğün planını, yiyeceklerin içerdiği besin öğeleri ile besinlerin porsiyon ölçülerini öğrenmeleri ve diyabetle ilgili belirtilere uygun acil tedbirler almaları gereklidir” dedi.
İstanbul Atlas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Kısım Lideri Prof. Dr. M. Emel Alphan, 14 Kasım Dünya Diyabet Günü hasebiyle yaptığı açıklamada diyabetlilerin beslenmesinde dikkat etmeleri gerekenlere ait tavsiyelerde bulundu.
Diyabetin düzgün yönetilmesi çok önemli…
Diyabetin ömür uzunluğu süren kronik bir hastalık olduğunu belirten Prof. Dr. M. Emel Alphan, “Diyabetin tedavisinde hedefimiz kan şekeri seviyelerini denetim altına almak, diyabetle ilgili belirtileri ortadan kaldırmak yahut hafifletmek, diyabete bağlı oluşabilecek hastalıkları/komplikasyonları önlemek yahut geciktirmektir. Burada en değerli misyon diyabetlilere aittir. Zira diyabet, hayat uzunluğu diyabetlilerle birlikte olacak bir arkadaş üzeredir. Diyabetlilerin arkadaşları olan bu hastalık ile uygun geçinebilmeleri için yanlış olan beslenme alışkanlıklarını değiştirip, yerine, sağlıklı beslenme alışkanlıklarını benimsemeleri, günlük öğün planını, yiyeceklerin içerdiği besin öğeleri ile besinlerin porsiyon ölçülerini öğrenmeleri ve diyabetle ilgili belirtilere uygun acil tedbirler almaları gereklidir” ikazında bulundu
Beslenme, diyabet tedavisinin temelini oluşturuyor
Beslenme, kan şekeri düzeylerinin düzenlenmesinde en kıymetli faktör olduğu için beslenmenin diyabetin tedavisinin temelini oluşturduğunu vurgulayan Prof. Dr. M. Emel Alphan, ayrıyeten beslenmenin diyabetle ilgili komplikasyon riskini azaltmaya ve diyabetlilerin genel olarak sağlıklı olmalarına yardımcı olduğunu söyledi. Prof. Dr. M. Emel Alphan, hakikat ve istikrarlı beslenmenin değerli olduğu üç noktayı şöyle açıkladı:
Kan şekeri denetimi: Besinlerdeki karbonhidratlar, kan şekeri düzeylerini direkt etkilediği için diyabetliler, öğünlerde karbonhidrat sayımı yaparak ve glisemik indeksi düşük besinleri tercih ederek kan şekeri düzeylerini daha düzgün denetim edebilirler.
Komplikasyon riskinin azaltılması: Sağlıklı beslenme, diyabete bağlı oluşabilecek kalp-damar hastalığı, böbrek hastalığı (nefropati), görme bozukluğu (retinopati) ve hudut hasarı (nöropati) üzere komplikasyonların riskini azaltmaya yardımcı olur.
Ağırlık idaresi: Diyabetlilerin birçok teşhis konulduğu vakit şişmandırlar. Diyabetlilerin teşhis konulduktan sonra tartılarının yüzde 10’unu kaybetmeleri bile kan şekerlerinin, kan basıncının, kan yağlarının (toplam kolesterol, trigliserid, LDL-K), 3 aylık kan şekeri ortalamalarının (HbA1c), kullanılan ilaç (ağızdan alınan ilaçlar yahut insülin vb.) dozlarının azalmasına neden olur. O yüzden diyabetliler için sağlıklı tartı idaresi çok değerlidir. Bireye özel beslenme planı, kilo verme yahut kilo müdafaa gayelerine ulaşmada yardımcı olabilir.
Özel bir beslenme planı oluşturulmalı
Sağlıklı, kâfi ve istikrarlı beslenme, diyabetlilerin güç düzeylerini düzgünleştirmeye ve yorgunluklarını azaltmaya da yardımcı olabilir. Her bireyin beslenme muhtaçlığı farklı olduğu için, diyabetlilerin bir diyetisyen ile ya da diyabet alanında uzman bir diyetisyen ile çalışarak bireye özel bir beslenme planı oluşturmaları kıymetlidir.
Diyabetli bireylerin beslenmesinde bu noktalara dikkat!
Diyabetlilerin beslenmelerinde dikkat etmeleri gereken birtakım değerli noktalara da değinen Prof. Dr. M. Emel Alphan, “Bunlar genel tekliflerdir. Her diyabetlinin, diyabet diyetisyeni ile birlikte oluşturdukları kendilerine özel bir beslenme planı olmalıdır” diyerek tekliflerini şöyle sıraladı:
Karbonhidrat sayımı: Kan şekerini etkileyen en değerli faktör karbonhidrattır. Diyabetlilerin karbonhidrat alımlarını takip etmeleri, kan şekeri düzeylerini denetim altında tutmaları için değerlidir. Diyabetlilerin karbonhidrat kaynağı besinleri ve karbohidrat içeriklerini bilmeleri ve önerilen karbonhidratları öğünlerine istikrarlı olarak dağıtmaları çok kıymetlidir. Tam tahıllar (tam buğday ekmeği, çavdarlı ekmek ile bulgur vb. posalı tahıllar), sebzeler, meyveler ve kurubaklagiller üzere kompleks karbonhidratlar tercih edilmelidir. Ayrıyeten süt, yoğurt, kefir vb. besinlerde de karbonhidrat bulunur.
Glisemik indeks: Glisemik indeksi ve glisemik yükü düşük besinler seçilmelidir. Glisemik indeks, 50 gram karbonhidrat içeren besinlerin kan şekerine olan tesirini gösterirken, glisemik yük; besinlerin yenilen ölçüsünün kan şekerine olan tesirini gösterir. Bu besinler kan şekerini daha yavaş yükseltir. Bu besinlere örnek olarak tam buğday ekmeği, yulaf, baklagiller, zerzevatları verebiliriz. Lakin ölçü çok değerlidir. Örneğin 4-5 yemek kaşığı tüketilen mercimeğin glisemik indeksi ve glisemik yükü düşüktür. Lakin bu ölçünün üzerine çıkıldığında glisemik yük arttığı için kan şekeri düzeyleri yükselebilir. Düşük glisemik indeksli meyveler seçilmelidir.
Posalı besinler: Posa, kan şekeri düzeylerini denetim etmeye yardımcı olur. Sebzeler, meyveler, tam tahıllar ve baklagiller posa açısından zengindir. Bilhassa çözünebilir posadan güçlü olan sebzeler, meyveler ve baklagiller kan şekerini ve kan yağlarını düşürmede tesirlidir.
Proteinli besinler: Sağlıklı beslenmede değerli bir yeri olan proteinli besinlerin yağsız olanları tercih edilmelidir (yağsız et, tavuk, balık, yumurta, baklagiller ile az yağlı süt, yoğurt, peynir vb.)
Yağlar: Doymuş yağlardan ve trans yağlardan kaçınmak gerekir. Yemeklerde tereyağı, iç yağı, kuyruk yağı üzere doymuş yağlar yerine zeytinyağı ve fındık yağı ile ayçiçek yağı, soya yağı üzere bitkisel sıvı yağların az ölçüde kullanılmasına ihtimam gösterilmelidir. Ayrıyeten trans yağların en kıymetli kaynağı olan paketli besinler (bisküvi, kraker, kurabiye vb.), fast food restoranlarda tekraren yanmış yağda kızartılan patatesler, cipsler ve hidrojene edilmiş yağlardan uzak durulmalıdır.
Porsiyon denetimi: Porsiyon boyutlarına dikkat edilmelidir. Çok ölçülerde yenilen her yemek kan şekeri düzeylerini olumsuz etkileyebilir.
Sıvı tüketimi: Diyabetlilerin su içmeleri çok kıymetlidir. Şekerli meşrubatlardan ve içeceklerden kaçınılmalı, çay, kahve şekersiz içilmelidir, gerektiğinde muhakkak ölçülerde yapay tatlandırıcı kullanılabilir.
Ara öğünler: Meyveler, sebzeler ve muhakkak ölçüde kuruyemişler orta öğünlerde tercih edilebilir. Elma, armut, şeftali, portakal ve çilek üzere düşük glisemik indeksli meyveler orta öğünler için uygundur.
Alkol ve şekerli besinler: Alkol tüketilmemeli ya da çok az alınmalı. Şekerli besinler ve içecekler tüketilmemelidir.
Minimum insülin dozu ile azamî fayda sağlanmalıdır
Diyabetli bireylerin şeker, çikolata ve tatlı tüketmemesi gerektiğini belirten Prof. Dr. M. Emel Alphan, “Diyabetlilere evvelce şeker, şekerli içecekler, çikolata ve tatlılar belirli ölçülerde karbonhidratlı besinlerin yerine sayılarak veriliyordu. Ama Amerikan Diyabet Derneği, son rehberinde bu tıp besinlerin ve içeceklerin mutlaka yenilmemesi ve içilmemesi gerektiğini belirtmiştir. Bunun nedeni; bu olayın diyabetliler tarafından abartılması, bilhassa tip 1 diyabetlilerin karbonhidrat ölçülerini gözetmeden tatlı vb. besin ve içecekleri tüketerek uyguladıkları insülin dozlarını çok fazla arttırmalarıdır. İnsülin tedavisinde olan tip 1 ve tip 2 diyabetlilerin insülin dozlarının çok yüksek olması istenmez. Asgarî insülin dozu ile azamî fayda sağlanmalıdır. O yüzden diyabetlilerin içecek olarak yalnızca su tüketmeleri tavsiye edilmektedir. Unutulmaması gereken en değerli husus; diyabetlilerin tedavilerinde ilaç/insülin olsa bile sağlıklı beslenme ile birlikte bu ilaçların aktifliğinin artacağını bilmeleridir” diye konuştu.
Ketojenik diyetler diyabetliler için uygun mu?
Karbonhidratın yer almadığı ketojenik diyetlere de değinen Prof. Dr. M. Emel Alphan, “Son yıllarda ketojenik diyetler tanınan diyetler ortasında yerini aldı. Aslında ketojenik diyetlerin tedavi edici özelliği yalnızca epileptik çocuklarda kanıtlandı ve epilepsi tedavisinde kullanılmaktadır. Ketojenik diyet ve obezite ile ilgili araştırmalar, 1960’lı yıllarda başladı ve birinci sonuçlar net değildi, zayıflamada başarılı olduğunu tez eden çalışmalar var. Ketojenik diyetlerin kan yağları üzerine tesirli olduğu tarafında yapılan çalışmaların sonuçları da karışıktır. Yapılan çalışmaların ya olay sunumu ya da küçük kümelerde yapılan çalışmalar olduğu ve bu çalışmaların uzun vadeli olmadığı ve büyük popülasyonlarda yapılmadığı bilinmektedir. Ketojenik diyetler, kilo vermeye yardımcı olsa da bedenden su kaybına (dehidratasyon), hipotansiyona (tansiyon düşüklüğü), baş dönmesine, yorgunluğa, besin öğesi eksikliklerine, posa eksikliği nedeniyle kabızlığa ve böbrek taşlarının oluşumuna neden olabilir. Başlangıçta kan lipidlerini düzelttiği tez edilse de uzun devirde kan yağlarının yükselmesine neden olduğu için kalp-damar hastalıkları ve hipertansiyon riskini arttırabilir” ikazında bulundu.
Diyabetlilerin 130 gramın altında karbonhidrat tüketmemeleri gerekiyor
Ketojenik diyetlerinin karbonhidrat ölçüsünün çok az olduğu (enerjinin yüzde 5’i), yağ ve proteinlerin fazla ölçülerde verildiği diyetler olduğunu tabir eden Prof. Dr. M. Emel Alphan, şunları söyledi:
“Beslenme rehberleri, obez ve diyabetliler için ketojenik diyetlerin kullanımını desteklemiyorlar. Rehberlere nazaran diyabetlilerin 130 gramın altında karbonhidrat tüketmemeleri gerekiyor. Bu da gücün yüzde 40’ının karbonhidrattan gelmesi demektir. Ketojenik diyetlerin kısa vadede genel olarak inançlı olduğu bulunmuş olsa da uzun periyodik uygulanamazlar. Uzun müddetli, kesintisiz ketojenik diyetlerin güvenliği üzerine rastgele bir çalışma yapılmamıştır. Meyve, baklagiller ve yüksek posalı tam tahılları yememek, birçok yararlı besin öğesinin bedene alınmaması demektir ve bu besin öğeleri desteklerle yerine konulmazsa yan tesirlerin görülme mümkünlüğü daha da artar. Bu bahsettiğimiz besinler üstte da anlatıldığı üzere diyabetlilerin kesinlikle alması gereken besinlerdir. Bilhassa tip 1 diyabetlilerde ketojenik diyetler, ketoasidoz komasını tetikleyebilir, hipoglisemi (şeker düşüklüğü) riskini arttırabilir. Ayrıyeten, alınan yüksek ölçülerdeki yağ ve protein nedeniyle kalp-damar hastalığı riski artabilir, nefropati oluşumuna yer hazırlayabilir. Ayrıyeten alınan çok protein kemiklerden kalsiyumun çekilerek idrarla atılmasına ve osteoporoz (kemik erimesi) riskinin artmasına neden olur.”
Diyabet idaresinde hayat stili değişikliği yapılmalı
Prof. Dr. M. Emel Alphan, kelamlarını şöyle tamamladı: “Diyabet hayat uzunluğu süren bir hastalık olduğu için sağlıklı beslenmeyi uygulayarak hayat şekli değişikliği yapmak (sağlıklı beslenmek, fiziksek olarak faal olmak, sigara/alkol kullanmamak, kaliteli ve tertipli uyku ve güneşten gereğince yararlanarak D vitamini almak) diyabetlilerin sağlıklı olarak uzun yaşamalarına neden olduğu bir gerçektir.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
