Üsküdar Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, 17 Kasım Dünya Komşular Günü hasebiyle komşuluk kavramının sosyolojik boyutlarını ve çağdaş kent hayatının bu bağlar üzerindeki tesirlerini kıymetlendirdi.
Komşuluk, toplumsal bir yakınlık
Komşuluğun, sosyolojik açıdan insanların yaşadıkları etrafta birbirleriyle kurdukları toplumsal münasebetleri tabir ettiğini lisana getiren Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “Bu alakalar, duygusal takviye, yardımlaşma, inanç ve karşılıklı sorumluluk üzere ögelerle şekillenir. Komşuluk, sadece coğrafik bir yakınlık değil, birebir vakitte toplumsal, kültürel ve ruhsal bağların oluşturduğu bir kavramdır. Beşerler, çoklukla misal ömür biçimleri, kıymetler ve muhtaçlıklar etrafında bir ortaya gelirler ve bu, komşuluk münasebetlerinin temellerini oluşturur.” dedi.
Geleneksel toplumlarda komşuluk kritik rol oynuyordu
Geleneksel toplumlarda komşuluğun, güçlü bir toplumsal ağ oluşturduğunu ve toplumsal bağların pekişmesinde değerli bir rol oynadığını kaydeden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “İnsanlar, komşularıyla daima etkileşimde bulunur, karşılıklı yardımlaşır ve güvenlik konusunda birbirlerine dayanak olurlardı. Komşuluk münasebetleri, tıpkı vakitte ruhsal takviye sağlamak ve aidiyet duygusu açısından da büyük bir fonksiyon görürdü. Bu çeşit bağlantılar, toplumsal ahengin sağlanmasında da kritik bir rol oynardı.” diye anlattı.
Şehirlerde komşuluk bağları zayıflıyor
Ancak çağdaş kent hayatı ile birlikte, apartmanlarda ve yüksek binalarda yaşayan insanların sayısının artması, anonimleşme ve toplumsal izolasyon üzere olguların komşuluk alakalarını yüzeysel hale getirdiğini tabir eden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, şöyle devam etti:
“İnsanlar artık komşularını tanımamakta ve karşılıklı etkileşimde bulunmamaktadır. 2024 yılında Areda Survey’in Türkiye genelinde yaptığı geniş çaplı bir araştırma, Türk halkının yüzde 63,3’ünün komşuluk alakalarının eskisi kadar güçlü olmadığını, yüzde 31,2’sinin ise bu ilgilerin büsbütün sona erdiğini düşündüğünü ortaya koymuştur.
AVM kültürü esnaf komşuluğunu da dönüştürdü
Çarşıda ve esnaf komşuluklarında da misal bir dönüşüm yaşanmıştır. Evvelce mahalle ve çarşı esnafı, sıkı toplumsal bağlar kurarak alışveriş ve karşılıklı yardımlaşma ilgilerini güçlendirirdi. Lakin günümüzde işyerlerinin anonimleşmesi, alışveriş merkezlerinin (AVM) yaygınlaşması ve müşteri münasebetlerinin daha fonksiyonel hale gelmesiyle birlikte, esnaf komşulukları da daha yüzeysel ve çıkar odaklı bir hale dönüşmüştür.”
Şehirleşme ve kişiselleşme, komşuluk ilgilerinde dönüşüm yarattı
Şehirleşme ve bireyselleşmenin, komşuluk ilgilerinde bariz bir dönüşümü beraberinde getirdiğini söyleyen Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “Şehirleşme, insanları fizikî olarak birbirinden uzaklaştırmış, yüksek katlı binalarda yaşayanlar ortasında komşuluk bağları zayıflamıştır. Ayrıyeten, kişiselleşme eğilimleri, ferdî alanın ve mahremiyetin artmasına neden olmuş, komşularla etkileşimde bulunma isteği azalmıştır. Bu bağlamda, komşuluk gürültüsü üzere problemler, komşuluk bağlantılarını olumsuz istikamette etkileyerek komşuların birbirlerinden uzaklaşmasına neden olmaktadır. Vakitle, bu tavırlar komşuları daha izole bir yaşantıya sürükler ve toplumsal bağların giderek zayıflamasına yol açar. Yalnızlık ve itimat kaybı, yalnızca Batı toplumlarına ilişkin bir sorun olmaktan çıkmış, global bir sorun haline gelmiştir.” diye konuştu.
Komşularla artık sırf gereksinim duyulduğunda bağlantı kuruluyor
Apartman kültürü ve site ömrünün, fizikî yakınlık sağlasa da toplumsal etkileşimi azalttığını kaydeden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “İnsanlar daha çok kendi özel alanlarına çekildi ve komşularla sadece gereksinim duyduklarında bağlantı kurmaya başladı. Bu durum, klâsik komşuluk bağlarının zayıflamasına yol açtı. Evvelce mahallelerde yaygın olan sıcak, samimi bağlantılar ve yardımlaşma, apartmanlarda daha yüzeysel hale geldi. Bilhassa site omurundaki ortak alanlar (park, otopark, toplumsal tesisler), insanların bir ortaya gelmesini sağlamayı hedeflese de bu alanlarda bile bağlantılar yüzeysel kaldı. Ayrıyeten, dijitalleşme süreci, komşulukları daha bağımsız ve süreksiz hale getirdi; klâsik sıcak bağların yerini ise daha sanal ve uzaklıklı bağlar aldı.” biçiminde konuştu.
Komşular ortasında dayanışma duygusu azaldı
Geleneksel manada “komşu komşunun külüne muhtaçtır” kelamının, komşuluk bağlantılarının ne derece yakın ve değerli olduğunu vurguladığını tabir eden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “İnsanlar, sıkıntı vakitlerinde birbirlerine maddi ya da manevi manada yardımcı olurdu ve bu anlayış, toplumsal dayanışmanın ve karşılıklı itimadın temelini oluşturuyordu. Lakin günümüzde bu anlayış giderek zayıflamış durumda. Bilhassa büyük kentlerde, kişiselleşme ve ferdî alanın ön plana çıkmasıyla birlikte, ‘komşunun külüne muhtaç olmak’ üzere bir dayanışma anlayışı daha ender görülüyor. Komşuluk münasebetleri, ekseriyetle sırf muhtaçlık anlarında şekillenmeye başlamış, karşılıklı yardımlaşma ve dayanışma duygusu ise giderek azalmıştır.” dedi.
Büyük kentlerde komşuluk alakalarının bazen toplumsal statüyle de ilişkilendirilmeye başlandığını söyleyen Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “Yüksek gelir kümelerinin yaşadığı yerlerde, komşular ortasındaki alakalar daha yüzeysel ve rekabetçi hale gelebiliyor. Bu durum, komşuluğun klasik manada ‘yardımlaşma’ ve ‘paylaşma’dan çok, ‘toplumsal görünürlük’ ve ‘sosyal statü’ üzerinden şekillenmesine neden olabiliyor.” sözünde bulundu.
Komşuluk münasebetlerini sürdürenler hala var
Türk toplumunda, hatta metropollerde bile, sıcak ve dayanışmacı komşuluk münasebetlerini sürdürenlerin hala var olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “Özellikle mahalle kültürünün güçlü olduğu yerlerde yahut küçük apartmanlarda, beşerler ortasında itimat ve yardımlaşma hala değerli bir yer tutuyor.” dedi.
Çat kapı misafirlik anlayışı büsbütün kayboldu
Modern hayatta mahremiyetin giderek daha bedelli hale geldiğini ve bunun, komşuluk bağlantılarına yansıdığını anlatan Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “İnsanlar, özel hayatlarına daha fazla hürmet gösterilmesini istemekte ve bu yüzden komşularıyla daha az etkileşimde bulunmayı tercih etmektedirler. Mahremiyetin artan kıymeti, komşuluk aralarını genişletmiş ve beşerler ortasında daha utangaç, yüzeysel bağlar oluşmuştur. Çat kapı misafirlik anlayışı da neredeyse büsbütün kaybolmuştur. Eskiden komşular birbirlerine rahatlıkla konuk olabiliyorken, günümüzde müsaadesiz ziyaretler ekseriyetle güzel karşılanmamaktadır.” diye konuştu.
WhatsApp komşu kümeleri istenmeyen gerginliklere de neden oluyor
Dijital çağ, komşuluk kavramını sanal ortamda tekrar şekillendirildiğini de söz eden Prof. Dr. Süleymanlı, “WhatsApp kümeleri, toplumsal medya ve çevrim içi forumlar, komşuların yalnızca bilgi paylaşımında bulunmalarını değil, tıpkı vakitte güvenlik sıkıntıları ya da acil durumlar üzere durumlarda ortak tahliller üretmelerini sağlıyor. Bu sayede fizikî olarak bir ortaya gelmeden de etkileşimde bulunulabiliyor. Yeniden de tüm bu kolaylıklara karşın sanal komşuluklar, klasik bağların sıcaklığını ve samimiyetini yansıtamıyor. Bu dönüşüm, komşuluk ilgilerinin daha yüzeysel ve dayanışmanın daha zayıf olmasına yol açıyor. Ayrıyeten dijital etkileşimler bazen yanlış anlaşılmalara yahut gerginliklere de yol açabiliyor. Bir bilgi paylaşımı ya da yorum, komşular ortasında istenmeyen gerginliklere de neden olabiliyor.” tabirinde bulundu.
Yalnız yaşayan yaşlılar yahut çocuklu aileler için komşuluk hala önemli
Komşuluk bağlarının, toplumsal dayanışmanın temeli olan kıymetli bir toplumsal olgu olduğunu belirten Prof. Dr. Süleymanlı, “Ancak çağdaş toplumun dinamikleri, kentleşme, kişiselleşme ve dijitalleşme üzere faktörler bu bağları zayıflatmış, yerine daha izole bir hayat şekli getirmiştir. Komşuluk alakalarının yine güçlendirilmesi için yüz yüze etkileşimin teşvik edilmesi büyük değer taşır. Toplumsal izolasyonun arttığı günümüzde, komşuluk bağları yalnızlıkla başa çıkmak ismine kıymetli bir araç olabilir. Kolay bir selam bile bu bağlantıları güçlendiren tesirli bir adım olabilir. Bilhassa yalnız yaşayan yaşlılar yahut çocuklu aileler için komşular ortasında sıcak bir selam bile hayati ehemmiyet taşır. Bu açıdan, Prof. Dr. Nevzat Tarhan’ın ‘Komşuluk bağlantısı toplumu ayakta tutar’ kelamı, yalnızlık ve güvensizlik üzere toplumsal problemlerin önüne geçmek ismine daha da mana kazanıyor.” halinde kelamlarını tamamladı.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
