Otizmin toplumsal irtibat ve etkileşim alanlarında farklılıklarla seyreden bir nörogelişimsel bozukluk olduğunu belirten uzmanlar, erken teşhisin ve özel eğitimin hayati ehemmiyet taşıdığına dikkat çekiyor. İstinye Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Dr. Öğr. Üyesi Doğa Sevinçok, otizmin şu ana kadar bilimsel olarak aktifliği kanıtlanmış tek tedavisinin özel eğitim olduğunu vurguluyor. Belirtilerin yaşa nazaran değişebildiğini belirten Sevinçok, aileleri erken periyotta uzman dayanağı almaları konusunda uyarıyor.
İstinye Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sıhhati ve Hastalıkları Kolu Lideri Dr. Öğr. Üyesi Doğa Sevinçok, otizmin toplumsal irtibat ve etkileşimde yaşa uygun olmayan yetersizlikler ile kendini gösteren bir spektrum bozukluğu olduğunu belirtti. Otizmde tekrarlayıcı davranışlar, sonlu ilgi alanları ve rutine çok bağlılık üzere özelliklerin de sık görüldüğünü tabir eden Sevinçok, belirtilerin yaş kümelerine nazaran farklılık gösterebildiğini söyledi.
“Otizm belirtileri yaş kümelerine nazaran farklılık gösterebilir”
“Otizm en kolay haliyle, toplumsal irtibat ve etkileşimde yaş ile uyumlu olmayan formda bir yetersizliğin yahut farklılığın olmasıdır. Bunun yanında otizmde tekrarlayıcı davranışlar yahut farklı, şahsa mahsus ilgi alanları ve rutine sıkı sıkıya bağlı olma üzere özellikler görülmektedir” diyen Dr. Öğr. Üyesi Doğa Sevinçok, otizmin belirtileriyle ilgili ise şunları söyledi:
“Otizm belirtileri yaş kümelerine nazaran farklılık gösterebilir. Örneğin iki yaşın altında belirtiler sırf ismine bakmama, göz teması kurmama ve işaret edilen objeye bakmama, konuşmama yahut konuşulanları anlamama formunda görülebilir. İki yaşından sonra ise tekrarlayıcı anlamsız hareketler ve yüksek ses üzere duyusal uyaranlara çok hassasiyet ortaya çıkabilir. Genel olarak baktığımızda otizm belirtilerinin iki kümede sınıflandırıldığını görmekteyiz. Bunlardan birincisi göz temasının az olması, öteki insanları taklit edememe, konuşulanları anlamama yahut manalı formda konuşamama, jest ve mimik kullanmama, donuk yüz tabiri, ismiyle seslenince bakmama, toplumsal bağlantısı başlatmama yahut sürdürememe, sembolik oyunlar oynayamama, işaret edilince bakmama üzere toplumsal irtibat ve etkileşimde yetersizlikler ile karakterizedir. İkinci küme belirtiler ise tekrarlayıcı davranışlar yahut ilgiler olarak isimlendirilmekte olup stereotipi dediğimiz tekrarlayıcı vücut hareketleri, oyuncakları yalnızca dizerek maksadına uygun olmayan formda oynama, söylenen sözcükleri birebir formda tekrar etme, aynılıkta ısrar, değişikliklere çok direnç gösterme, hudutlu ilgi alanlarından oluşmaktadır.”
“Çoklu görüşmeler sonrasında karar vermek tanısal güvenilirliği artırır”
“Otizm teşhisinde en kıymetli sistem çocuğun bir çocuk psikiyatrisi uzmanı tarafından gözlenmesi ve psikiyatrik muayenesinin yapılmasıdır” diyen Dr. Öğr. Üyesi Sevinçok, şöyle devam etti:
“Yarı yapılandırılmış, yani evvelce planlanmış birtakım prosedürler ile görüşmelerin yapılması (ADOS testi gibi) tanısal muayenenin gücünü artırmaktadır. Çocuğun hayatında yer alan birçok beşerden bilgi almak, gerektiği durumlarda günlük hayatını geçirdiği hayat alanlarındaki davranışlarını görüntüler yardımıyla gözlemlemek hayli kıymetlidir. Otizm bir spektrumdur ve her olguda hastalık şiddeti birebir seviyede değildir. Semptomların bariz olduğu olgularda teşhis koymak daha kolay ve yanılma hissesi düşük iken, daha hafif belirtilerin olduğu durumlarda çok kaynaktan bilgi almak, çocuğu farklı ortamlarda gözlemlemek ve gerekirse çoklu görüşmeler sonrasında karar vermek tanısal güvenilirliği artırmaktadır.”
“Göz teması kurmuyor, seslenince bakmıyorsa değerlendirilmeli”
Anne-babaların gözlemleyebileceği belirtilerle ilgili de bilgi veren Sevinçok, “Ebeveynler, şayet çocuklarının toplumsal ve duygusal gelişimlerinde yolunda gitmeyen bir durum olduğundan şüpheleniyorsa bir çocuk psikiyatri uzmanına başvurmalıdır. Her şeyden evvel anne-babalar iki yaşından evvel çocuklarını ekranı olan elektronik aletlere maruz bırakmamalıdır. Ağır ekran maruziyeti yalnızca otizm açısından değil, çocukların tüm toplumsal, duygusal ve akademik gelişim alanlarını olumsuz etkilemesi açısından epeyce sakıncalıdır. Küçük yaşta göz teması kurmayan, ismine seslenince bakmayan, ebeveynlere yönelik sesler çıkarmayan, kolay eğlenceli oyunlara duygusal iştirak göstermeyen, elleri yahut kollarıyla anlamsız tekrarlayıcı hareketler yapan, sözcükleri daima tekrar eden, oyuncaklarıyla hedefine uygun oyun oynamayan çocuklar kesinlikle değerlendirilmelidir” diyerek ebeveynlerin gözleyebileceği ayrıntılarla ilgili de bilgi verdi.
Genetik ve çevresel faktörler etkili
Otizmin ortaya çıkışında genetik ve çevresel faktörlerin bir ortada yer aldığını beliren Sevinçok, şöyle konuştu:
“Henüz, otizmi ortaya çıkaran tek bir çevresel faktör yahut gen tanımlanmamıştır. Otizmin ortaya çıkışında en çok tesirli olduğu düşünülen çevresel faktörler 40 yaşından fazla olmak üzere ileri anne ve baba yaşıdır. Anne-babada psikoz hikayesi, annenin gebelik devrinde geçirdiği enfeksiyonlar, gebelikte ilaç kullanımı, düşük doğum yükü ve erken doğum şüphelenilen öbür faktörler ortasındadır. Tarım ilaçlarına yahut hava kirliliğine maruz kalmanın otizm riskini artırdığına dair görüşler de bulunmaktadır. Bunun yanında, aşıların otizm riski ile alakalı olmadığı kanıtlanmıştır. Bu faktörlerin tek başına otizme yol açmayacağı, birçok faktörün bir ortaya gelmesi ile hastalığın ortaya çıktığı unutulmamalıdır.”
“İki yaşa kadar ekran maruziyeti hiç olmamalı”
Çocukların ekran müddetlerinin otizmi tetiklediğine dair argümanlarla ilgili de konuşan Sevinçok, “Yalnızca ekran müddetinin uzun olmasının otizme neden olabileceğini düşünmek gerçek değildir. Lakin otizme yahut öbür gelişimsel meselelere yatkın çocuklarda ekran maruziyeti otizm gibisi belirtileri şiddetlendirebilir, otizmin ortaya çıkma riskini artırabilir. Otizm belirtileri olan bir çocukta ekran maruziyetinin fazla olması bu belirtilerin artışı ile bağlantılı olabilir. İlk iki yaşta ekran maruziyetinin hiç olmaması önerilmekle birlikte, çocukluğun sonraki devirlerinde en fazla günde yarım saat olmalıdır” dedi.
“Kaygı bozuklukları ve yalnızlık sık olarak karşımıza çıkıyor”
Yetişkin otizmli bireylerin karşılaştığı zorluklarla ilgili de konuşan Sevinçok, şunları söyledi:
“Otizm tanısı olan bireylerin ergenlik ve yetişkinlik devrinde yaşadığı problemler otizmin şiddetine, konuşmanın gelişimine, zekaya, özbakım maharetlerine ve hayatını bağımsız sürdürme hünerlerinin kazanılmış olmasına nazaran değişmektedir. Ağır seviyede otizm tanısı olan bireylerin büyük bir kısmının ergenlik ve yetişkinlik periyodunda daima bakım altında olmaları gerekmektedir. Bu bireyler davranış sıkıntıları, şiddet, istismar açısından risk altındadırlar. Daha hafif seviyedeki belirtilere sahip otizm tanısı olan bireylerde toplumsal ilgilerde yaşanan meseleler, depresyon, telaş bozuklukları ve yalnızlık sık olarak karşımıza çıkmaktadır.”
“Erkeklerde daha sık görülüyor”
Otizmli bireylere dair net bir sayı bulunmadığını belirten Sevinçok,“Türkiye’de otizm spektrum bozukluğu ile ilgili yapılan bir epidemiyolojik çalışma bulunmamaktadır. Dünya genelinde otizmin erkeklerde ve düşük sosyokültürel seviyeye sahip kümelerde daha sık görüldüğü bildirilmektedir” dedi.
Son yıllardaki artışın sebepleri
Son yıllarda otizm teşhisindeki artışla ilgili de bilgi veren Sevinçok, şöyle konuştu:
“Bu artışın en değerli sebebi başta sıhhat profesyonellerinde olmak üzere çocuğa temas eden tüm meslek kümelerinde ve ailelerde otizm konusundaki farkındalığın artmasıdır. Bu farkındalık sayesinde erken teşhis ihtimali ve teşhis oranları artmaktadır. Teşhis kriterlerindeki genişleme de otizm tanısı alan çocukların oranında artışa yol açmış, bu sayede çocukların daha erken süreçte tedavi imkanlarından faydalanması sağlanmıştır. Anne-baba olma yaşının gitgide artması, hava kirliliği, endüstriyel kimyasallar, tarım ilaçları ve ağır metaller üzere çevresel faktörlerin de bu artışta rol oynayabileceği düşünülmektedir. Ekran maruziyeti ve otizm teşhis oranındaki artış ortasındaki alaka net olmasa da ekran maruziyetinin belirti şiddetini artırabileceği yahut tedaviden yararlanımı düşürebileceği söylenebilir.”
“Tek tedavi sistemi özel eğitim”
Otizmin şu ana kadar bilimsel olarak tesirli olduğu ispatlanmış tek tedavi sisteminin özel eğitim olduğunu belirten Dr. Öğr. Üyesi Sevinçok, şöyle devam etti:
“Otizmin ana belirtilerini azaltmada öteki tedavilerin tesirli olduğuna dair aktif bilimsel delil bulunmamaktadır. Birtakım alternatif tedaviler maalesef çocuklara faydadan çok ziyan vermektedir. Özel eğitim kesinlikle otizm konusunda deneyimli ve bu bahiste eğitim almış ehil bir eğitimci ve kurum tarafından sağlanmalıdır. Ailelerin özel eğitime başlamadan evvel özel eğitim kurumları ve eğiticiler ile ilgili araştırmalar yapmaları hayli kıymetlidir. Otizm özel eğitiminde bilimsel aktifliği kanıtlanmış müdahaleler davranışçı yollardır. Bunlar ortasında Uygulamalı Davranış Tahlili (ABA), Erken Başlangıçlı Denver Modeli, Temel Reaksiyon Öğretimi, Floortime üzere metotlar bulunmaktadır. Gerekli durumlarda konuşma terapisi ve uğraş tedavisi programa dahil edilebilir. Özel eğitimin toplumsal bağlantı ve etkileşimi artırması beklenmektedir.”
Erken teşhisin değerine de değinen Sevinçok, “Otizm tedavisinde, tedavi yanıtı ve gidişat ile ilgili en değerli faktör erken yaşta başlayan özel eğitimdir. Erken yaşta teşhis ve süratli bir formda başlanan aktif ve yanlışsız özel eğitim tedavi muvaffakiyetindeki en değerli faktördür” dedi.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
