Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, muvaffakiyet başarısızlık konusunu değerlendirdi.
Başarı teorilerinde üç temel yaklaşım var
Başarı teorilerinde üç temel yaklaşımın öne çıktığını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Birincisi, ‘Bir maksadım var, ona ulaştım, başarılıyım’ fikrine dayanır. Bu yaklaşım bilhassa Batı ideolojisinde, mükemmeliyetçilik, ödül odaklılık ve rekabet ortamı çerçevesinde kıymetlendirilir. İkincisi, mana odaklı muvaffakiyet anlayışıdır. Burada kişinin haz değil, mana odaklı bir ömür ideolojisi vardır. Uzun vadeli bir amaç belirler ve bu gayeye ulaşma sürecinde gösterdiği efor muvaffakiyet olarak tanımlanır. Üçüncüsü ise transandantal muvaffakiyet anlayışıdır. Bu yaklaşımda muvaffakiyet, sadece kişinin kendi gayelerine ulaşması yahut geleceğine yatırım yapmasıyla sonlu değildir; topluma sunduğu katkı, kendini aşabilmesi ve paha üretmesi de muvaffakiyet kapsamında kıymetlendirilir. Bu üç yaklaşım bir ortada düşünüldüğünde çok boyutlu muvaffakiyet kavramı ortaya çıkar.” dedi.
Sosyal medyanın tesiriyle muvaffakiyet anlayışı da değişti
Günümüzde ise bilhassa toplumsal medyanın tesiriyle, klasik muvaffakiyet anlayışının rekabetçi yapısının farklı bir tarafa evrildiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Fiziksel görünüm, maddi zenginlik, yüksek takipçi sayısı yahut fazla beğeni almak üzere ölçütler ‘başarı’ olarak sunulmaktadır. Bu durum, kimi araştırmacılar tarafından toksik muvaffakiyet kültürü ya da muvaffakiyet pornosu olarak isimlendirilmektedir. Adeta bir ‘başarı şehveti’ biçiminde, dışsal onay peşinde koşma eğilimi yaygınlaşmıştır. Lakin bu çeşit bir yaklaşımın, uzun vadede bireyleri tatmin etmediği görülmektedir.” diye konuştu.
Prof. Dr. Tarhan, bu kültürün insan beyninin biyolojik zaaflarını kullandığını ve dopamin odaklı, hazza dayalı bir muvaffakiyet anlayışı yarattığını tabir ederek, dış onaya bağımlılığın tehlikeli olduğunu, alkış kesildiğinde yaşanan çöküşe dikkat çekti.
Bazı ferdî gelişim teknikleri var, çok ziyan veriyor
Gerçek muvaffakiyetin kişinin kendisiyle yüzleşmesinden geçtiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, “Bazı şahsî gelişim teknikleri var, çok ziyan veriyor. ‘Senin eşin benzerinin yok. Sen en iyisin! Muvaffakiyet vardır, başarısızlık yoktur, sonuçlar vardır.’ Bu türlü egoyu şişiriyorlar. Ondan sonra iş yerine gidiyor, kimseyi beğenmiyor. Eşine gidiyor, eşini eleştiriyor. ‘Benim değerimi anlayamadılar,’ ‘Sen benim kim olduğumu biliyor musun?’ üzere. Bu çağda da bilhassa insanların şu anda en büyük organları egoları olmuş.” sözünde bulundu.
Prof. Dr. Tarhan, onayın ve takdirin “marifet iltifata tabidir” kelamında olduğu üzere teşvik edici bir rolü olduğunu lakin bunun bir ego tatmin aracına dönüştürülmemesi gerektiğini vurguladı. Sağlıklı muvaffakiyet anlayışını ise bir seyahat olarak tanımlayan Prof. Dr. Tarhan, “Başarı sonuç değil, süreçtir. Yolda olmaktır muvaffakiyet. Yolda olan kişi, amaca ulaşmak değil, yolda olmaktır. Bu formda düşünürse bir kimse, bugün merdiven çıkarken, ‘Bugün bir basamakla başarılı oldum fakat önümde çok basamaklar var!’ der.” diye konuştu.
Prof. Dr. Tarhan, son olarak dış mükafata bağımlı olmak yerine, kişinin kendi gelişimini takip ettiği “iç ödül” düzeneğini çalıştırmasının ehemmiyetine değinerek, “Bir hafta öncesine nazaran şunları başardım diyebilmek” üzere öz şefkat odaklı yaklaşımların daha kalıcı bir memnunluk ve muvaffakiyet getireceğini belirtti.
Başarı bir sonuç değil, süreklilik gerektiren bir yolculuk
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, günümüzün kıyasa dayalı muvaffakiyet anlayışını eleştirerek, gerçek muvaffakiyetin dışsal alkışlara ve rüzgâra muhtaçlık duymayan “buharlı gemi” üzere içsel motivasyonla hareket etmek olduğunu söyledi.
Başarının bir sonuç değil, süreklilik gerektiren bir seyahat olduğunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, dış onaya bağımlı motivasyonun tehlikelerine dikkat çekti. Prof. Dr. Tarhan, “İki türlü gemi vardır: Bir yelkenli gemi, bir de buharlı gemi. Buharlı geminin rüzgâra gereksinimi yoktur. İnsan buharlı gemi üzere olacak. Yelkenli gemi olsa daima dış nedene bağlısın, rüzgarla, alkışla beslenirsin. Şayet motivasyonu içten bulursa, hiçbir şey seni engelleyemez.” biçiminde konuştu.
Derin ilgi kurabilmek de başarıdır
Prof. Dr. Tarhan, yüzeysel ilişkilerin hakim olduğu bu çağda, muvaffakiyetin en değerli tariflerinden birinin de manalı ve derin bağlar kurabilme yeteneği olduğunu söz etti. Bu cins ilgilerin yalnızlık hissini giderdiğini ve bunun başlı başına bir muvaffakiyet olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Derin münasebet kurabilmek de muvaffakiyettir. Şu an bu çağda yüzeysel bağlar var, derin bağ kuramıyor beşerler. O derin bağlantı beşerde yalnızlık hissini gideriyor. Bakıyoruz birçok sorunun, gençlerin yanlış davranışının gerisinde ‘benim farkıma var’ davranışı var. Beni gör, bana kıymet ver davranışı var. Duygusal bağ kuran bireyler yalnızlık hissetmez ki.” dedi.
Sürekli görünür olmanın ve parmakla gösterilmenin muvaffakiyet olarak algılanmasının getirdiği risklere de değinen Prof. Dr. Tarhan, “Parmakla gösteriliyor olmak bir insanın hayatında kayalıklarda yürümeye benziyor. Düştüğün vakit bir tarafını kırarsın. Ovada yürümek kolaydır. Ortalama bir insan olmak, ovada yürümek üzeredir. Düşsen bile kalkarsın, fakat kayaların üzerinde yürürken bir yanlışla bir anda karizman çizilir. Bu da risk oluşturur.” sözünde bulundu.
Akıllı şahıslar uzun vadeli mükafatları düşünür
Başarı arayışının ardındaki nörolojik düzeneklere da değinen Prof. Dr. Tarhan, “İki türlü ödül var: Biri peşin mükafatlar, bir de uzun vadeli mükafatlar. Akıllı şahıslar uzun vadeli mükafatları düşünerek beynindeki ödül merkezini o denli kullanır. Bu, serotonin odaklı sistemdir; fikir, ülkü, mana peşinde koşar. Dopamin odaklı beyin ise anlık ödüllerle yaşar. Biri bitince tekrar başlar. Bu, haz odaklıdır ve sürdürülebilir değildir.” biçiminde konuştu.
Herkesin kendi muvaffakiyet tarifini yapması gerektiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, “Keşke ve acabalarla uğraşmak yerine, ‘Ne yapabilirim?’ odaklı olmak gerekiyor. Ve ikinci çabucak şu soruyu sor: ‘Nereden başlamalıyım?’ Bir yerden başlamalıyım. Muvaffakiyet da bu türlü yapmak gerekiyor. Elmayı kocaman ağzına yutmaya çalışırsan yutamazsın, kesimlere ayırırsın.” diye konuştu.
Gerçek muvaffakiyetin başarısızlıklardan ders çıkarmak
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çağdaş muvaffakiyet anlayışının insanları kronik gerilime sokarak antidepresan kullanımını patlattığını belirterek, gerçek muvaffakiyetin başarısızlıklardan ders çıkarmak ve ruhsal esneklik kazanmak olduğunu söyledi.
Öfke anında itidalli kalabilmenin muvaffakiyet yolundaki en kıymetli yeteneklerden biri olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bu hissin manipülatif şahıslar tarafından bir silah olarak kullanılabileceğine dikkat çekti.
Prof. Dr. Tarhan, “Bazı beşerler öfkelendirir, başarısız hissettirir ve onun üzerine, ‘Sen esasen böylesin, bak. Hiçbir şeyi başaramıyorsun. Ben olmasam sen hiçsin!’ der, o kişiyi esir alır, köleleştirir. Toksik bireyler yapar bunu. Toksik üçlü dediğimiz bu şahıslarda empati yoksunluğu vardır, egolarını çok üstün görürler, tenkide kapalıdırlar ve maksada ulaşmak için her şey özgür derler.” dedi.
Günümüzün “daha çok şeye sahip olma” odaklı muvaffakiyet kültürünün insanları kronik gerilime soktuğunu ve bunun bedelinin ruh sıhhatiyle ödendiğini söyleyen Prof. Dr. Tarhan, “Toksik muvaffakiyet öğretisi yapan modernizm, ‘mükemmel olmalısın, daima alkışlanmalısın’ diyor. Bu, kronik gerilime sebep oldu. Şu an New York’ta, İstanbul’da da o denli, kanalizasyonlarda antidepresan ölçülebilir hale geldi. Neden beşerler bu kadar antidepresan alıyor? Şayet ömür ideolojisi değişmezse 2030’larda antidepresan satışı daha çok olacak. Burada bir şeyler yanlış gidiyor demektir.” tabirinde bulundu.
İnsanın kendisiyle yüzleşmesi…
İnsanın kendisiyle yüzleşmesinin çok büyük bir özgüven işareti olduğunu ve en büyük özgüven ölçüsünün de insanın kendini sorgulaması, kendisini, üçüncü bir kişi üzere, “Benim güçlü tarafım bu, zayıf istikametim bu. Bu olayda bu kusur oldu. Bu bana ne öğretti?” diyebilmesi olduğunu anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Bu bir olgunlaşma işaretidir. Bu insanın kişilik olgunluğuyla bilgeleşmesidir. Bunu uygulaması kolay değil lakin en azından bu yolda olmak gerekiyor. Başarısızlıklardan ders alabilmek yalnızca mesela… Akademik muvaffakiyet alanında değil yalnızca, hayat başarısı alanında da o denli.” diye konuştu.
Evliliğin bitmesini bir “başarısızlık” olarak görmenin yanlış olduğunu belirten Prof. Dr. Tarhan, “Ayrılmak bir seçenek değil, bir sonuçtur.” dedi
Başarısızlıklar karşısında savunmaya geçmenin insani bir refleks olduğunu Nasreddin Hoca’nın “Eşekten fikir aslında inecektim!” fıkrasıyla anlatan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, olgunlaşmanın ve bilgeleşmenin yolunun öz tenkitten geçtiğini belirtti.
Empati sözünün kültürel kodlarımızdaki karşılığı “insaf”
Hayat muvaffakiyetinde duygusal zekanın ehemmiyetine dikkat çeken Prof. Dr. Tarhan, empati sözünün kültürel kodlarımızdaki en gerçek karşılığının “insaf” olduğunu söyledi. Sözün kökenine inerek derin bir tahlil sunan Prof. Dr. Tarhan, “Empatiyi söz eden en hoş söz insaf sözüdür. İnsaf sözü Arapça ‘nısf’ kökünden geliyor. ‘Nısf’ da yarı demek. Yani elmanın yarısı üzere. Bağlantılarda yalnızca kendi yarından bakma, ‘İnsaflı ol. Öteki tarafın yarısından da bak!’ üzere. İnsaf sözü aslında olayları empatik, büyük resmi görerek ele alabilmektir.” formunda konuştu.
Zorluklar karşısında yıkılmamanın sırrının “psikolojik dayanıklılık”
Başarısızlıklar ve zorluklar karşısında yıkılmamanın sırrının “psikolojik dayanıklılık” olduğunu belirten Prof. Dr. Tarhan, bu kavram için “psikolojik elastikiyet” tarifini önerdi.
Düşünce katılığı olan şahısların tersine, esnek zihinlerin olaylardan ders çıkararak güçlendiğini söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Psikolojik dayanıklılığın karşılığı aslında ruhsal esnekliktir. Kişi olay karşısında esner, bir şey öğrenir, tekrar eski haline gelir. Manisiz sıkıntısız bir yakın ilgi olmaz, kesinlikle olacak. Olduktan sonra burada bunun ‘yüzde kaçından ben sorumluyum, yüzde kaçından karşı taraf sorumlu?’ diyecek ve gerekiyorsa yanılgı yaptıysa özür dilemeyi bilebilecek.” sözünde bulundu.
Gerçek mutluluğun dış şartlara bağlı olmadığını, “otantik mutluluk” olarak tanımlanan bu durumun bir içsel olgunluk hali olduğunu söyleyen Prof. Dr. Tarhan, “Otantik memnunluk, cezaevinde de olsa keyifli olabilmektir. Sarayda da olsa şımarmamaktır. Her ortamda memnun olmayı başaran, dört mevsim açan çiçekler var ya, onun üzeredir.” dedi.
Başarısızlığı bir tehdit olarak değil, “gelişme fırsatı” olarak görmenin ehemmiyetine işaret ederek, “Birçok kimse başarısızlık korkusu nedeniyle muvaffakiyet yolunda ilerleyemiyor. Başarısızlık korkusu olan şahıslar diğerini kolay kolay suçluyor. Tenkide kapalı bireyler de bu türlü. Sorun çözme marifeti olan bir şahıslar başarısızlığı da çözer ve bir şeyler öğrenir.” halinde konuştu.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
