Yetişkinlikte görülen Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun (DEHB) kişiyi pek çok istikametten etkileyebileceğini belirten İstanbul Atlas Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Kısmından Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, “Dalgınlık ya da unutkanlık diye geçiştirilen kimi meselelerin ardında DEHB olabilir. Yetişkinlikte bile hakikat teşhis ve tedaviyle daha nizamlı, verimli ve istikrarlı bir hayat mümkündür” dedi. Araştırmalara nazaran çocuklukta teşhis alan her üç bireyden birinde yetişkinlikte belirtilerin sürdürdüğünü kaydeden Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, “Yaş ilerledikçe belirtilerin biçimi değişebilir. Çocuklarda daha çok hareketlilik göze çarparken, yetişkinlerde dikkatsizlik, vakit idaresinde zorluk, plansızlık ve dağınıklık ön plana çıkabilir” dedi.
İstanbul Atlas Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Kolundan Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, yetişkinlerde görülen Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) tesirleri ve tedavilerine ait değerlendirmede bulundu.
DEHB’li beyin farklı biçimde reaksiyon veriyor
DEHB’yi “beynin dikkat, planlama, dürtü denetimi ve hareket düzenleme sistemlerini etkileyen süreğen bir nöropsikiyatrik bozukluk” olarak tanımlayan Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, “Bu bireylerdeki durum nöroçeşitliliğe (neurodivergent) bağlıdır. Nörotipik şahıslarla karşılaştırıldığında DEHB’li şahısların iki ana beyin bölgesinde farklılıklar vardır: frontal lob ve bazal gangliyonlar. Frontal lob, yönetici fonksiyonlar, dikkat, karar verme ve dürtü denetiminde değerli bir rol oynarken, bazal gangliyonlar ödül sürece ve hareket için hayati ehemmiyet taşır. DEHB’li kişi, bir misyon üzerinde çalışırken nörotipik bir beyinden daha farklı biçimde reaksiyon verir” dedi.
Yetişkinlikte görülen DEHB, pek çok tarafıyla etkileyebiliyor
Yetişkinlikte görülen DEHB’nin kişiyi pek çok tarafıyla etkileyebileceğini tabir eden Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, “Çoğu vakit belirtiler çocukluk çağında başlar fakat tesirleri hayat uzunluğu sürebilir. Yalnızca ders çalışmayı ya da okul muvaffakiyetini değil; iş, toplumsal ömür, bağlar ve günlük misyonlar üzere birçok alanı tesirler. Yüklü olarak dikkatsizliğin görüldüğü tip ve yüklü olarak hiperaktif /dürtüsel tip olarak iki farklı tipte görülebilir. Bu nedenle her DEHB hadisesi birbirinin tıpkı şikayetlerle başvurmayabilir” diye konuştu.
Yaş ilerledikçe belirtilerin formu değişebiliyor
DEHB’nin yalnızca çocukluk periyoduyla sonlu olmadığını, yetişkinlikte de görülebildiğini kaydeden Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, “Araştırmalar, çocuklukta teşhis alan her üç bireyden birinin yetişkinlikte de belirtilerini sürdürdüğünü gösteriyor. Yaş ilerledikçe belirtilerin formu değişebilir. Çocuklarda daha çok hareketlilik göze çarparken, yetişkinlerde dikkatsizlik, vakit idaresinde zorluk, plansızlık ve dağınıklık ön plana çıkabilir. Çocukluktan bu yana uzun yıllar DEHB belirtileri ile yaşayan yetişkinler, bu belirtilerle baş etmek için metotlar bulabilir ve aldıkları tedbirler ile işlevselliklerini koruyabilirler, örneğin eşyalarını sık sık bir yerlerde unutan birisinin odadan çıkmadan evvel masada neler olduğunu denetim etmeyi alışkanlık haline getirmesi üzere. Ama yetişkin DEHB hadiselerinde bireylerin aldığı tüm bu tedbirlere karşın günlük hayatlarını etkileyecek seviyede meseleler yaşadıklarını görmekteyiz” dedi.
Ailede DEHB hikayesi, riski artırıyor
DEHB’nin kesin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik yatkınlığın değerli bir rol oynadığını kaydeden Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, “Ailede DEHB hikayesi bulunması riski artırır. Ayrıyeten beyin kimyasındaki farklılıklar, gebelik ve doğum sırasındaki kimi risk faktörleri, çocukken kurşun üzere toksinlere maruz kalmak üzere erken çocukluk periyodundaki olumsuz çevresel şartlar da tesirli olabilir. Eski binalarda daha sık rastlanan boyalarda ya da borularda yer alan kurşunun çocukta DEHB riskini artırdığı gösterilmiştir. Annenin gebelikte sigara, alkol ya da husus kullanımının çocukta DEHB riskini artırır. Erken doğum ve düşük doğum yükü da DEHB riskini artıran faktörlerdendir” dedi.
Çocukluk devrinde belirtiler başlıyor
DEHB’nin ekseriyetle çocuklukta başladığını lakin kimi şahıslarda belirtilerin çocuklukta fark edilmediği yahut hafif seyrettiği için teşhis konulmadığını tabir eden Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, “Yetişkinlikte artan sorumluluklar, iş ve aile hayatının getirdiği gerilim, bu belirtileri daha görünür hale getirebilir. Yani ‘sonradan ortaya çıktı’ üzere görünse de birden fazla vakit kökeni çocukluğa dayanır, kronik bir bozukluktur” dedi.
Bu belirtilere dikkat!
Yetişkinlerde görülen DEHB belirtilerinin kişinin hayatında olumsuz tesirleri olabileceğini söyleyen Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, bu belirtileri şöyle sıraladı:
-Başlanan işleri tamamlayamama
-Toplantılarda yahut konuşmalarda dikkat kaybı
-Zaman idaresinde güçlük
-Organizasyon hünerlerinde yetersizlik, plan yapamama
-Dürtüsel kararlar alma, öfke patlamaları
-Dürtüsellik fizikî olarak tehlikeli etkinliklere girişme, sırasını bekleyememe, başkalarının konuşmalarını bölmeyi içerebilir. Dürtüsel davranış kişilerarası ilgilerde meselelere, tartışmalara neden olabilir. DEHB olguları mükafatların gecikmesine dayanamazlar ve dürtüsel davranışlarla kısa periyottaki mükafatları uzun periyottaki daha büyük ödüllere tercih ederler.
-Sık eşya kaybetme, unutkanlık
-Trafikte riskli davranışlar
-İlişkilerde gerginlik ve çatışma
-Kontrolsüz alışveriş yapma, dürtüselliğin bir belirtisi olarak görülebilir.
İlişkilerde sıkıntılara yol açabilir
DEHB’nin tedavi edilmediğinde kişinin hayatını olumsuz tarafta etkileyebileceği ikazında bulunan Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, “Kişinin iş verimliliğini düşürebilir, münasebetlerde meselelere yol açabilir. Sık iş değiştirme, maddi meseleler, düşük özgüven, korku ve depresyon üzere ek ruhsal sorunlarla sonuçlanabilir. Kimi şahıslarda süratli araç kullanma ve unsur kullanımı üzere riskli davranışlar daha sık görülür” dedi.
Dalgınlık ya da unutkanlık diye geçiştirilmemeli
Yetişkinlerde DEHB’nin tedavi edilebileceğini belirten Dr. Öğr. Üyesi Zuhal Doğan Bektaş, gerçek teşhis ve tedaviyle verimli ve istikrarlı hayatın mümkün olabileceğini belirterek kelamlarını şöyle tamamladı: “Tedavi yaklaşımı çoklukla iki ana ayağa dayanır: İlaç tedavisi ve psikoterapi. İlaçlar dikkati toplama, dürtü denetimini artırma ve hiperaktiviteyi azaltma konusunda tesirlidir. Psikoterapi ise bilhassa vakit idaresi, planlama, sorun çözme ve duygusal düzenleme maharetlerini geliştirmeye yardımcı olur. Erken teşhis ve hakikat tedavi ile hayat kalitesi besbelli biçimde güzelleşebilir. ‘Dalgınlık’ ya da ‘unutkanlık’ diye geçiştirilen birtakım problemlerin gerisinde DEHB olabilir. Yetişkinlikte bile yanlışsız teşhis ve tedaviyle daha sistemli, verimli ve istikrarlı bir ömür mümkündür.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
